Το 2024 αφήνει μια έντονη αίσθηση "déjà vu", σχολιάζει το Politico, σε μια αναλυτική ανασκόπηση ενός έτους που επηρεάστηκε από εκλογές, πολέμους και πολιτικές και κοινωνικές αναταράξεις. Και εξηγεί: Η Συρία επανήλθε στην επικαιρότητα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έπρεπε να εστιάσουν και πάλι στο μεταναστευτικό και, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο Ντόναλντ Τραμπ ετοιμάζεται για την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο, με το ωστικό κύμα της επανεκλογής να κλονίζει το πολιτικό κατεστημένο, σε μια πρωτοφανή χρονιά εκλογών παγκοσμίως. Οι πόλεμοι που καθόρισαν το 2023 συνεχίζουν να μαίνονται, σε ορισμένες περιπτώσεις να κλιμακώνονται, με μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές.
Όπως δείχνουν τα διαγράμματα που δημιούργησε το Politico, όλα αυτά θα μπορούσαν να επισκιαστούν από την απειλή ενός κόσμου που θερμαίνεται όλο και περισσότερο, θέτοντας σε κίνδυνο το μέλλον της ανθρωπότητας. Παρά την πληθώρα προειδοποιήσεων από επιστήμονες και διεθνείς οργανισμούς, οι χώρες εξακολουθούν να μην μπορούν να περιορίσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη - και, αν πιστέψουμε τις δηλώσεις του, η δεύτερη θητεία του Τραμπ θα μπορούσε να αποδυναμώσει περαιτέρω τη διεθνή αυτή προσπάθεια.
Πόλεμος, πόλεμος και πάλι πόλεμος
Με περισσότερους από 44.500 Παλαιστίνιους νεκρούς και άλλους 105.000 τραυματίες, σύμφωνα με το ελεγχόμενο από τη Χαμάς Υπουργείο Υγείας, το ανθρωπιστικό κόστος του πολέμου Ισραήλ-Χαμάς συνεχίζει να αυξάνεται. Αναλυτές εκτιμούν ότι σχεδόν το 60% των κτιρίων στη Λωρίδα της Γάζας έχουν πιθανόν καταστραφεί μέχρι τον Νοέμβριο του 2024, πράγμα που σημαίνει ότι πολλοί από τους 1,9 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένους κατοίκους δεν θα έχουν σπίτι – όταν και αν επιστρέψουν.
Η καταστροφή της Γάζας
Οι θάνατοι ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης μετά τις 7 Οκτωβρίου επισκιάζουν εκείνους που καταγράφηκαν τα προηγούμενα 15 χρόνια συνολικά. Σύμφωνα με γράφημα του Politico, υπήρξαν 6,3 χιλιάδες θάνατοι την περίοδο 2008-2023, ενώ, μόνο την περίοδο από τις 7 Οκτωβρίου 2023 έως και τις 3 Δεκεμβρίου 2024, έχουν καταγραφεί 44,5 χιλιάδες θάνατοι.
Ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς αύξησε τις εχθροπραξίες σε ολόκληρη την περιοχή, με δολοφονίες, βομβιστικές επιθέσεις και πυραυλικές επιθέσεις, οι οποίες έφεραν τη σύγκρουση Ιράν-Ισραήλ στο προσκήνιο. Μετά από σχεδόν ένα χρόνο ανταλλαγής πυραυλικών επιθέσεων, η σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ κορυφώθηκε τον Οκτώβριο, με τη χερσαία εισβολή του Ισραήλ στο νότιο Λίβανο, αν και οι επιθέσεις μειώθηκαν σημαντικά μετά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός.
Μάλιστα, σύμφωνα με γράφημα του μέσου, οι επιθέσεις του Ισραήλ στο Λίβανο εκτινάχτηκαν την περίοδο Αύγουστος-Οκτώβριος 2024 (κοντά στα 3.000 πλήγματα – επιθέσεις, μάχες, εκρήξεις, κλπ). Στο μέτωπο της Χαμάς, οι επιθέσεις του Ισραήλ σε παλαιστινιακά εδάφη παρέμειναν σταθερές, στο επίπεδο των 1.000 πληγμάτων ανά μήνα. Όσον αφορά στις επιθέσεις της Χεζμπολάχ στο Ισραήλ, αυτές αυξήθηκαν την περίοδο Αυγουστος-Σεπεμβριος 2024.
Στη γειτονική Συρία, η ανατροπή του καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσαντ, την οποία ακολούθησαν γρήγορα ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές στα αποθέματα όπλων της χώρας και η άφιξη χερσαίων δυνάμεων μέσω της αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης, αύξησε την αβεβαιότητα στην περιοχή.
Στην άλλη άκρη της Ευρώπης, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία συνεχίζεται. Οι Ουκρανοί σημείωσαν κάποιες επιτυχίες το 2024, αποτελώντας κυρίαρχη δύναμη στη Μαύρη Θάλασσα, παρά τη μικρή ναυτική δύναμη της χώρας, και πραγματοποιώντας αντεπίθεση στη ρωσική περιοχή του Κουρσκ τον Αύγουστο. Ωστόσο, το 2024 κλείνει με απώλειες, με την Ουκρανία να έχει χάσει πολλά από τα εδαφικά της κέρδη ενώ πολλοί στρατιώτες της σκοτώθηκαν στο μέτωπο.
Διαφορετικές εκτιμήσεις για τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία
Αλλά η συνεχής πίεση της Ρωσίας έχει τεράστιο κόστος και για τα δικά της στρατεύματα, με τους τελευταίους μήνες να είναι εξαιρετικά βίαιοι. Το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου, ένα αμερικανικό think tank, υπολόγισε ότι υπήρξαν 53 ρωσικές απώλειες για κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο ουκρανικού εδάφους που κατακτήθηκε μεταξύ Σεπτεμβρίου και Νοεμβρίου 2024.
Εκτιμήσεις των μέσων ημερήσιων απωλειών της Ρωσίας ανά μήνα από την έναρξη της σύγκρουσης
Χρονιά εκλογών
Με κάλπες να στήνονται σε περισσότερες από 60 χώρες, όπως η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Βουλγαρία, η Ινδία, η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ, καθώς και για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το 2024 ήταν μια πρωτοφανής χρονιά εκλογών. Καθώς οι δεξιές δυνάμεις εδραίωσαν σε γενικές γραμμές τη θέση τους σταθερά στο πολιτικό ρεύμα, οι ίδιες οι δημοσκοπήσεις είδαν τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως το TikTok να έχουν όλο και μεγαλύτερη επιρροή και να διαμορφώνουν ακόμη και τις προεκλογικές εκστρατείες.
Η "δεξιά στροφή" της Ευρώπης φάνηκε σε πολλές εκλογικές αναμετρήσεις. Σε ορισμένες χώρες, ακροδεξιά κόμματα ανέβηκαν στην εξουσία - σε άλλες, απέκτησαν τη δυνατότητα να ασκούν σημαντική πίεση στις κυβερνήσεις. Οι δεξιοί Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές της Ιταλίδας πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι κέρδισαν μεγαλύτερη επιρροή στην ΕΕ μετά τις εκλογές του Ιουνίου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η απόφαση του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν να προκηρύξει πρόωρες εκλογές μετά την ψηφοφορία για την ΕΕ βύθισε τη Γαλλία σε πολιτικό χάος.
Αυτό που είχε ενδιαφέρον είναι ότι η επιτυχία της ακροδεξιάς σε πολλές από τις ψηφοφορίες απέδειξε ότι το στερεότυπο που θέλει του ψηφοφόρους της να είναι "θυμωμένοι ηλικιωμένοι" δεν ισχύει. Αντιθέτως, οι εκλογές, τα exit polls και οι έρευνες σε διάφορες χώρες της Ένωσης έδειξαν ότι οι νέοι ψηφοφόροι υποστήριζαν όλο και περισσότερο τα ακροδεξιά κόμματα.
Γερμανική έρευνα για τη νεολαία έδειξε την αυξανόμενη δημοτικότητα του ακροδεξιού κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) μεταξύ των νεότερων ψηφοφόρων της χώρας.
Εξ άλλου, η πρόβλεψη ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα "καταλάμβανε" τη δημοκρατία μας δεν επαληθεύτηκε - αλλά τα γεγονότα του 2024 προσφέρουν μια ανατριχιαστική πρόγευση.
Τον Δεκέμβριο, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρουμανίας ακύρωσε το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών - μετά τη νίκη στον α’ γύρο του υπερεθνικιστή αουτσάιντερ Καλίν Τζεορτζέσκου - επικαλούμενο στοιχεία για εκτεταμένες παρεμβάσεις και μια επιχείρηση επιρροής του TikTok - που φέρεται να ενορχηστρώθηκε από τη Ρωσία.
Και ενώ το TikTok δεν χάρισε στις ακροδεξιές δυνάμεις της Ευρώπης απόλυτη νίκη στις ευρωεκλογές του Ιουνίου, τους παρείχε μια τεράστια πλατφόρμα για να προσεγγίσουν νέους ψηφοφόρους.
Επιστρέφουν οι ανησυχίες για το μεταναστευτικό
Οι πόλεμοι και η πολιτική αστάθεια στην ευρύτερη γειτονιά της ΕΕ, σε συνδυασμό με την έντονη μετατόπιση του πολιτικού σκηνικού προς τα δεξιά, επανέφεραν τη μετανάστευση στην ατζέντα των Ευρωπαίων ηγετών. Η εκτίναξη της υποστήριξης των σκληροπυρηνικών δεξιών αντιμεταναστευτικών κομμάτων σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες οδήγησε τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν όλο και πιο περιοριστικές πολιτικές.
Τελείωσαν οι μέρες της ανοιχτής πολιτικής της Ευρώπης για τους Σύρους πρόσφυγες, που ενσαρκώθηκε από το σύνθημα της τότε Γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ "Μπορούμε να το κάνουμε!", σχολιάζει το Politico. Η διασφάλιση των συνόρων της Ευρώπης έχει γίνει η υπ' αριθμόν 1 προτεραιότητα, και σε ορισμένες χώρες, η πολιτική συζήτηση έχει αρχίσει να περιλαμβάνει ακόμη και την πλήρη απομάκρυνση των μεταναστών από το έδαφος της ΕΕ.
Οι Βρυξέλλες δεν αποτέλεσαν εξαίρεση. Η Κομισιόν έχει ήδη υποσχεθεί να κρατήσει μια πιο σκληρή στάση στο μεταναστευτικό. Πολιτικές που κάποτε θεωρούνταν περιθωριακές και ακραίες, όπως η δημιουργία "hubs επιστροφής" και "hot spots" σε τρίτες χώρες για την κράτηση αιτούντων άσυλο που περιμένουν να εξεταστούν οι αιτήσεις τους, καθώς και οι αναγκαστικές απελάσεις, είναι σταθερό κομμάτι της πολιτικής συζήτησης.
Η Σένγκεν - ο μεγαλύτερος χώρος ελεύθερων μετακινήσεων στον κόσμο και το "στολίδι" της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης – είναι ένα ακόμη θύμα του αντιμεταναστευτικού συναισθήματος. Αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, έχουν επαναφέρει προσωρινούς συνοριακούς ελέγχους εντός του χώρου Σένγκεν, επικαλούμενες τους κινδύνους για την ασφάλεια και την απειλή της τρομοκρατίας. Οι περιορισμοί αυτοί ότι είναι προσωρινοί, αλλά ορισμένοι έχουν παραταθεί τόσες πολλές φορές που έχουν γίνει σχεδόν μόνιμοι.
Τα προβλήματα της Ευρώπης συνεχίζονται
Η ΕΕ έχει και άλλους λόγους να ανησυχεί το 2025. Με μια απογοητευτική οικονομική ανάπτυξη, προβλήματα ανταγωνιστικότητας και έναν επίσης προβληματικό βιομηχανικό κλάδο, το τελευταίο που χρειάζεται η Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι ένας εμπορικός πόλεμος. Η απειλή του Τραμπ για δασμούς 10% σε όλα τα αγαθά και 60% στα κινεζικά αγαθά έχει φοβίσει τους Ευρωπαίους. Η ΕΕ θα κληθεί να είναι πολύ προσεκτική στη διαχείριση μιας σύγκρουσης μεταξύ των ΗΠΑ, του μεγαλύτερου εμπορικού της εταίρου, και της Κίνας, του δεύτερου μεγαλύτερου εμπορικού εταίρου της ΕΕ και της μεγαλύτερης πηγής εισαγωγών.
Το 2024 θα είναι το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ. Θα είναι επίσης το πρώτο έτος που θα είναι κατά 1,5 βαθμό Κελσίου θερμότερο από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Η αδυναμία στο να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό - δέσμευση που ανέλαβαν οι χώρες στη Διάσκεψη του Παρισιού για το κλίμα το 2015 - είναι σημάδι της αποτυχίας της διεθνούς συνεργασίας για το κλίμα.
Η τελευταία αξιολόγηση του ΟΗΕ επιβεβαίωσε ότι η παγκόσμια δράση για το κλίμα είναι θλιβερά ανεπαρκής. Τα τρέχοντα σχέδια και πολιτικές θα οδηγήσουν σε υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 2,6 έως 3,1 βαθμούς Κελσίου αυτόν τον αιώνα, χωρίς καμία προοπτική περιορισμού της αύξησης της θερμοκρασίας στον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου. Το ανώτατο όριο των 2C που προβλέπει η συμφωνία του Παρισιού απειλείται.
Η σοβαρότητα και η συχνότητα των επικίνδυνων κυμάτων καύσωνα, των καταστροφικών καταιγίδων και άλλων καταστροφών αυξάνεται παράλληλα με την άνοδο της θερμοκρασίας. Οι επιστήμονες λένε ότι με αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3C ο κόσμος θα μπορούσε να περάσει σε μη αντιστρέψιμα επίπεδα, που θα άλλαζαν δραματικά το κλίμα του πλανήτη και θα αύξαναν τη στάθμη της θάλασσας, μεταξύ άλλων μέσω της τήξης των πάγων.
Η φετινή διάσκεψη COP29 για το κλίμα στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν σημαδεύτηκε και πάλι από αντιπαραθέσεις και αντιφάσεις. Ενώ οι διαπραγματευτές κατέληξαν σε μια συμφωνία βάσει της οποίας οι πλουσιότερες χώρες θα παρέχουν τουλάχιστον 300 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως έως το 2035 για να βοηθήσουν τα φτωχότερα έθνη στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, αρκετές αναλύσεις διαπίστωσαν ότι το ποσό αυτό υπολείπεται κατά πολύ των τρισεκατομμυρίων δολαρίων που απαιτούνται για να βοηθηθούν οι ευάλωτες χώρες – αντιμέτωπες με ξηρασία και πλημμύρες, άνοδο της στάθμης των θαλασσών και επιδείνωση των καιρικών φαινομένων.
Η επιστροφή του Τραμπ τον Ιανουάριο θέτει υπό αμφισβήτηση όχι μόνο το μέλλον της συμφωνίας αλλά και των διεθνών διασκέψεων για το κλίμα στο σύνολό τους. Ο εκλεγμένος πρόεδρος, ο οποίος έχει αποκαλέσει την υπερθέρμανση του πλανήτη "απάτη", είναι πιθανό να ανακαλέσει πολλές αμερικανικές πολιτικές για το κλίμα σε μια κρίσιμη στιγμή για τον πλανήτη μας.
